Trẻ chậm nói là tình trạng khá phổ biến hiện nay, khiến cha mẹ có nhiều lo lắng bởi ngôn ngữ là phương tiện giúp trẻ giao tiếp, biểu đạt nhu cầu, cảm xúc của mình. Cùng chúng tôi tìm hiểu các cách trị trẻ chậm nói hiểu quả nhé!
Trẻ chậm nói là gì?
Trẻ chậm nói tức là khả năng ngôn ngữ của trẻ chậm và kém hơn so với các mốc phát triển ngôn ngữ thông thường của trẻ nhỏ. Trẻ có thể chỉ chậm nói đơn thuần, không có gì quá lo ngại nhưng chậm nói cũng có thể do mất thính giác hoặc các rối loạn phát triển, các vấn đề về thần kinh tiềm ẩn.
Trẻ chậm nói có 3 dạng:
- Trẻ chậm nói đơn thuần.
- Chậm nói do khiếm khuyết về sự phát triển não bộ.
- Do vấn đề ở cơ miệng lưỡi
Vì sao trẻ chậm nói?
Có hai nhóm nguyên nhân khiến trẻ em chậm nói bao gồm: nguyên nhân tâm lý và nguyên nhân thực thể:
- Nguyên nhân thực thể: xuất phát từ những vấn đề tại các bộ phận, cơ quan trong cơ thể đảm trách nhiệm phát âm như tai, mũi, họng, lưỡi..hoặc cơ quan giữ vai trò chỉ huy ngôn ngữ ví dụ như não hoặc các trục trặc tại não ( khiếm khuyến trong sự phát triển não bộ, viêm màng não, dị tật bẩm sinh…)
- Nguyên nhân tâm lý: Do trẻ bị cú sốc tâm lý, hoặc do gia đình bỏ bê, không quan tâm đến trẻ. Quá cưng chiều cũng có thể trở thành nguyên nhân khiến trẻ chậm nói, lười nói.
Sau khi đã biết được nguyên nhân, cha mẹ hay người chăm sóc bé cần phải chủ động thúc đẩy cho quá trình học nói của bé phù hợp với lứa tuổi sao cho đạt mốc triển ngôn ngữ tự nhiên. Bởi não của trẻ phát triển nhanh nhất là ở giai đoạn trước 3 tuổi sau đó chậm hơn từ 3 – 6 tuổi. Sau 6 tuổi các can thiệp tập nói sẽ có kết quả hạn chế nhất định.
Trẻ chậm nói phải làm sao? Khi nào cần gặp bác sĩ?
Cha mẹ cần phải nắm được các mốc phát triển ngôn ngữ của trẻ và kịp thời phát hiện các dấu hiệu bất thường trong quá trình phát triển ngôn ngữ của con mình để có sự can thiệp sớm.Các biểu hiện bất thường về phát triển ngôn ngữ ở trẻ:
- Trẻ không phản ứng lại với giọng nói hay âm thanh to khi trẻ từ sáu đến 8 tuần tuổi.
- Cha mẹ cười đùa với trẻ nhưng trẻ không có phản ứng mặc dù đã 2 tháng tuổi
- Thờ ơ với người và mọi vật xung quanh khi 3 tháng tuổi.
- Không quay đầu khi nghe thấy các âm thanh phát ra lúc trẻ 4 tháng.
- Không biết tự cười mặc dù đã 6 tháng tuổi.
- Không bập bẹ, ê a được từ nào lúc 8 tháng.
- Chưa nói được các từ đơn khi đã 2 tuổi.
- Không thể nói được những câu đơn giản khi đã 3 tuổi.
Phương pháp, cách trị trẻ chậm nói
Giống như nhiều việc khác, phát triển khả năng nói là tổng hợp của khả năng bẩm sinh và nuôi dạy. Gene có thể tham gia vào việc trẻ nói sớm hay muộn. Tuy nhiên, nó phụ thuộc rất nhiều vào việc nuôi dạy. Trẻ có được kích thích nói đúng mức ở nhà hay ở nhà trẻ không? Trẻ có cơ hội trò chuyện không?
Hãy buôn chuyện với trẻ nhiều hơn
Ngay cả khi trẻ không nói được nhưng những câu chuyện cực kỳ đơn giản bạn nói với trẻ bằng ngôn ngữ, cử chỉ trìu mến, yêu thương cũng có thể cải thiện thái độ nghe của trẻ. Hãy buôn chuyện với bé mọi lúc mọi nơi, lúc cho bé ăn, bé tắm, ru bé ngủ…
Không bắt chước ngôn ngữ của bé
Bé thường không phát âm chuẩn, nói ngọng, lịu khi vừa mới bắt đầu. Bạn đừng bắt chước cách nói của trẻ trong quá trình dạy trẻ chậm nói vì rất có thể sẽ khiến trẻ nói sai, nói ngọng nhiều và lâu hơn, trở thành thói quen khó sửa.
Tạo môi trường cho bé tiếp xúc với nhiều người, nhiều bạn đồng lứa
Bạn có tin bé có thể nói chuyện với bạn cùng lứa không bằng cách thông qua ngôn ngữ. Với môi trường tiếp xúc nhiều, bé sẽ trở nên dạn dĩ, nhanh nhẹn, không sợ sệt và có nhiều cơ hội để phát triển ngôn ngữ tốt hơn.
Hãy luôn trả lời bé
Bé không nói nhưng giao tiếp với bạn bằng thái độ, bằng cử chỉ, điệu bộ cơ thể, hãy trẻ lời bé bằng cách giải quyết những thái độ đó: Bé đưa cho bạn 1 đồ vật, hãy đón nhận lấy, bé muốn lấy đồ vật, hãy khuyến khích bé hành động để có được nó. Đây là cách dạy trẻ chậm nói tưởng chừng đơn giản nhưng lại được nhiều chuyên gia đánh giá cao.
Cha mẹ luôn là người quan trọng nhất
Cha mẹ luôn là người đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển ngôn ngữ cho trẻ. Do đó cha mẹ cần phải khuyến khích trẻ tập nói ngay từ khi trẻ còn nhỏ. Cha mẹ cần nói chuyện thường xuyên với trẻ, đọc sách, đọc truyện cho trẻ nghe. Có thể dạy trẻ ngôn ngữ bằng cách chỉ vào các đồ vật trong nhà và đọc to tên của những đồ vật đó.
Không được gượng ép
Lưu ý không nên ép trẻ nói nhưng đừng quên khen ngợi, vỗ tay mỗi khi trẻ phát âm được một từ nào đó. Đừng lơ là mỗi khi nói chuyện với con, bạn phải thật tập trung và chú ý lắng nghe để trẻ có thời gian chuẩn bị cho những từ sắp nói.
Nguyên nhân do các yếu tố thính lực của trẻ
Nếu nguyên nhân xuất phát từ các yếu tố thính lực của trẻ thì cũng không nên quá lo lắng. Trước 5 tuổi việc điều trị cho trẻ vẫn rất khả quan bằng cách phẫu thuật. Nếu trường hợp xấu nhất trẻ không nghe được thì có thể cho trẻ đeo máy trợ thính.
Nguyên nhân do vùng não bộ đảm nhiệm vai trò ngôn ngữ
Nếu nguyên nhân do sự kém phát triển của vùng não bộ đảm nhiệm vai trò ngôn ngữ thì cần phải có những tác động tích cực vào khu vực này.
Nguyên nhân do chế độ ăn uống
Cha mẹ cần xem xét lại chế độ ăn uống của con mình đã đảm bảo cung cấp đầy đủ dinh dưỡng đặc biệt là các loại vitamin và các nguyên tố vi lượng cần thiết cho sự phát triển của não bộ chưa. Đôi khi chế độ ăn hàng ngày cung cấp không đầy đủ các loại vitamin này hoặc do trẻ hấp thu kém, ăn kém. Trong trường hợp này hãy tìm cách bổ sung các chất còn thiếu bằng các sản phẩm dinh dưỡng bên ngoài.
Do yếu tố tâm lý của trẻ
Nếu nguyên nhân khiến trẻ chậm nói là do yếu tố tâm lý, thì cần phải áp dụng các phương pháp theo sự chỉ dẫn của bác sĩ tâm lý. Bên cạnh đó gia đình cần dành nhiều thời gian quan tâm đến bé hơn, cần để cho bé có thời gian tự lập và có cơ hội để phát triển ngôn ngữ.
Chậm nói do mắc chứng tự kỷ
Nếu không may trẻ mắc phải hội chứng tự kỷ, để cải thiện giao tiếp bố mẹ không nên tập trung vào lời nói mà cần biết cách tiếp cận trẻ qua các trò chơi giúp tăng cường sự chú ý của trẻ, giúp trẻ bắt chước âm thanh cũng như lời nói. Có vậy giao tiếp của trẻ tự kỷ được hình thành mới nền tảng và ổn định.
Phần lớn trẻ chỉ ở giai đoạn chơi tự phát (chơi một mình) hoặc chơi song song (chơi bên cạnh mà không tương tác) với kỹ năng chơi khám phá (đập, ngậm, bóp, cắn…) hoặc chơi nguyên nhân hệ quả (hộp âm nhạc, đập búa) mà không chơi đúng chức năng của đồ chơi cũng như không biết chơi giả vờ và chưa tương tác.
Cha mẹ cần tăng sự chú ý bằng cách ngồi trước mặt con thay vì để con ngồi trong lòng mình. Gọi tên con ở khoảng cách gần, tạo âm thanh hay chuyển động như chơi hộp âm nhạc, chơi thổi bóng… Điều này giúp thúc đẩy giai đoạn chơi tự phát trở thành chơi song song hay tiến đến chơi tương tác
Đến giai đoạn giả vờ là mức cao nhất trong các giai đoạn phát triển của chơi đùa, bố mẹ cần tập trung thêm kỹ năng luân phiên bên cạnh chú ý và bắt chước. Quan trọng không kém các kỹ năng và giai đoạn phát triển chơi đùa là công dụng của đồ chơi.
Để biết hết công dụng của một đồ chơi, cần ứng dụng chức năng của từng món đồ chơi vào từng lĩnh vực phát triển của trẻ như vận động thô, vận động tinh (lắp ráp, cầm nắm và vẽ, ngôn ngữ, nhận thức, cảm xúc và chơi với bạn, người khác).
Khi chơi đùa với con, bố mẹ như một huấn luyện viên để xác định mục tiêu của đồ chơi, giai đoạn phát triển chơi đùa và kỹ năng của trẻ đang ở mức nào để có định hướng đúng. Sau đó bố mẹ trở thành bạn chơi với trẻ trong trò chơi luân phiên để thúc đẩy giai đoạn chơi đùa bước vào giai đoạn cao hơn.
Một trong những thử thách tiếp theo của trẻ tự kỷ trong quá trình hòa nhập cộng đồng là vấn đề hành vi. Bên cạnh những hành vi thường gặp ở mọi trẻ như chống đối, bùng nổ hoặc không hợp tác, thu rút, trẻ tự kỷ còn có hành vi kỳ lạ như chạy không biết nguy hiểm, nhảy liên tục hằng giờ trên nệm mà không có dấu hiệu chóng mặt, nhón gót xoay tròn.
Trẻ thường ngửi nếm đồ vật hoặc đồ ăn trước khi ăn hoặc nhìn cận một đồ chơi, quay bánh xe thay vì chơi xe, bận tâm hàng giờ với một việc gì đó nên không quay lại khi gọi tên, xé giấy thay vì vẽ và tô màu. Có trẻ khóc quấy không hiểu vì sao, không chịu ngồi vào bồn cầu khi cần đi vệ sinh hoặc không thể cắt tóc, khó khăn không thể giải thích để gội đầu…
Hành vi kỳ lạ làm khác biệt gây hiểu lầm hay khó chịu cho bạn bè và những người xung quanh. Trẻ có thể bị đánh, la mắng hoặc dọa nạt để ngưng. Những hành vi này có thể giảm chút ít nhưng sau đó thì chúng vẫn xuất hiện trở lại, gây giận dữ hay bực tức thêm cho bố mẹ, thầy cô giáo đang chăm sóc trẻ. Với bạn bè, trẻ có thể bị hiểu lầm, bị bắt nạt bằng chọc ghẹo, đánh hay bị tẩy chay.
Tất cả hệ quả này chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ trong quá trình hòa nhập, cản trở trẻ kết bạn và học hỏi lớn lên. Những điều này cần phải được can thiệp một cách cụ thể và thiết thực.
Đừng nôn nóng khi dạy trẻ tập nói
Dạy trẻ những từ ngữ đơn giản trước
Tốt nhất nên bắt đầu từ những từ ngữ liên quan đến những tình huống giao tiếp hàng ngày. Bạn có thể sử dụng hình ảnh và điệu bộ để dạy con giao tiếp trước, đây sẽ là tiền đề giúp con học nói rất tốt. Bên cạnh đó cha mẹ cần kiểm soát thời gian xem ti vi của con, nếu cho con xem tivi thì cố gắng ngồi cạnh con để bàn luận về những tình huống trên tivi để tạo thói quen giao tiếp hai chiều với trẻ.
Thăm khám từ nhà chuyên môn kịp thời
Nếu cha mẹ thấy con có một số trong những biểu hiện của chậm nói, hoặc sự phát triển chưa đạt các dấu mốc ngôn ngữ bình thường của lứa tuổi, cha mẹ cần cho trẻ thăm khám và tư vấn tâm lí kịp thời, nhằm chẩn đoán sớm nhất các vấn đề con có thể gặp phải.
Hy vọng bài viết trên đã phần nào giúp ba mẹ có thêm các cách trị trẻ chậm nói, dễ dàng hỗ trợ con trong việc phát triển ngôn ngữ hơn. Đừng quá lo lắng khi bé nói ít vì tình trạng này có thể tự hết nếu ở thể nhẹ. Tuy nhiên, các mẹ cần theo dõi quá trình phát triển của bé để kịp thời nhận biết vấn đề chậm nói và tìm ra cách chữa trị sớm nhé.
